ZARZĄD GMINY JAWORZE

 

STRATEGIA ROZWOJU GMINY
JAWORZE

 

Grudzień 2000

 

STRATEGIĘ OPRACOWANO NA ZLECENIE
BIURA "ARCA" W PRACOWNI "FIS" W TYCHACH
"Finanse, Inwestycje, Strategia" B. Szczupak i J. Biniecki

 

BIURO PROJEKTÓW URBANISTYKI I ARCHITEKTURY - DR INŻ. ARCH. KRYSTIAN STANGEL
44-100 Gliwice, ul. Konarskiego 6/3, tel/fax 032 231 74 02, NIP 63-108-93-18,
Regon Nr 270 652 466, Bank PKO BP I O/G-CE, Nr 10 202 401-275 873-270-1, e mail: stangel@zeus.polsl.gliwice.pl

STRATEGIA

TEMAT:	STRATEGIA ROZWOJU GMINY JAWORZE
INWESTOR:	URZĄD GMINY JAWORZE
RODZAJ OPRACOWANIA:	ANALITYCZNO STUDIALNE
OPRACOWANIE:	STRATEGIĘ ROZWOJU GMINY JAWORZE OPRACOWANO NA ZLECEINIE BP UiA "ARCA" w pracowni "FIS" (Finanse, Inwestycje, Strategia.) - Dr B. Szczupak i Dr J. Biniecki
EGZEMPLARZ NR	ADNOTACJE URZĘDOWE:
1 2 3 4 5	DO UŻYTKU WEWNĘTRZNEGO
GŁÓWNY MODERATOR:	ZESPÓŁ PROJEKTOWY:	WSPÓŁPRACA:
Dr Bogumił SZCZUPAK	MODERACJA:
		uczestnicy Warsztatów wg listy zamieszczonej na str. 2.
	DR BOGUMIŁ SZCZUPAK DR JERZY BINIECKI
GŁ. PROJEKTANT BIURA:	PRZY UDZIALE PROJEKTANTÓW STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA GMINY JAWORZE
Dr inż. Arch. Krystian STANGEL
		Gliwice, GRUDZIEŃ 2000

SPIS TREŚCI:

WSTĘP

1. TRYB OPRACOWANIA STRATEGII GMINY

2. STRATEGIA ROZWOJU GMINY: ZAŁOŻENIA PROCEDURALNO - METODYCZNE

2.1. POJĘCIE STRATEGII

2.2. FUNKCJE STRATEGII

2.3. PROCEDURA BUDOWY STRATEGII

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY

4. DIAGNOZA STRATEGICZNA GMINY

4.1. PROFIL GMINY

4.1.1. POŁOŻENIE

4.1.2. STRUKTURA PRZESTRZENNA

4.1.3. AKTYWNOŚĆ GOSPODARCZA

4.2. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH

4.2.1. BILANS WEWNĘTRZNYCH SIŁ I SŁABOŚCI

4.2.2. BILANS ZEWNĘTRZNYCH SZANS I ZAGROŻEŃ

4.3. POZYCJA KONKURENCYJNA GMINY

4.3.1. KONKURENCI GMINY I STAWKI STRATEGICZNE

4.3.2. PROFIL KONKURENCYJNOŚCI GMINY

5. ZAŁOŻENIA DO STRATEGII ROZWOJU

5.1. PODSTAWOWI UCZESTNICY ROZWOJU GMINY I ICH ASPIRACJE ROZWOJOWE

5.2. OPCJE STRATEGICZNE W KSZTAŁTOWANIU ROZWOJU GMINY

5.2.1. SPOŁECZNOŚĆ

5.2.2. STRUKTURY

5.2.3. RELACJE Z OTOCZNIEM

5.3. PODSTAWOWE ZASADY KREACJI ROZWOJU

6. SKŁADOWE STRATAGII ROZWOJU

6.1. MISJA I CELE ROZWOJU

6.2. PRIORYTETY ROZWOJU GMINY

6.2.1. PRIORYTETY DZIEDZINOWE

6.2.2. PRIORYTETY PRZESTRZENNE

6.3. STRATEGICZNE PRZEDSIĘWZIĘCIA ROZWOJOWE

 

WSTĘP

Władze Gminy przedkładają wszystkim środowiskom pragnącym podjąć aktywną odpowiedzialność za przyszłość gminy projekt "Strategii rozwoju gminy Jaworze".

Dokument ten należy traktować jako element dialogu społecznego, uruchamianego w gminie przez jego władze samorządowe i radę liderów lokalnych. Jako opracowanie o charakterze otwartym wymagać ono będzie stałego rozszerzania jego treści i wprowadzania okresowych modyfikacji pod wpływem zachodzących sukcesywnie zmian w uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych.

Wolą władz gminy jest zainicjowanie różnych form współpracy publiczno-prywatnej dla ustanowienia efektywnych mechanizmów realizacyjnych związanych z priorytetowymi przedsięwzięciami rozwojowymi gminy. Strategia tworzy, zatem szeroką ofertę dla każdego, kto uznaje Jaworze za miejsce godne swojej aktywności.

Przewodniczący Rady Gminy                                                                            Wójt Gminy

 

 

1. TRYB OPRACOWANIA STRATEGII GMINY

Rada Liderów Rozwoju Lokalnego wraz z zespołem projektowym i grupą ekspertów pracując w trybie warsztatowym odbyła cykl następujących spotkań:

A	Diagnoza strategiczna gminy:	26.05.1999
B	Ustalanie priorytetów rozwojowych:	10.06.1999
C	Projekty i przedsięwzięcia publiczne:	22.06.1999

Poniżej zamieszczono pełną listę uczestników cyklu warsztatów:

UCZESTNICY WARSZTATÓW

Lp	IMIĘ I NAZWISKO	FUNKCJA
1.	Jerzy Biniecki	Moderator
2.	Jerzy Bisok	Członek Zarządu Gminy Przewodniczący Komisji do Współpracy z Zagranica
3.	Marek Brenkus	Uczestnik
4.	Zdzisław Bylok	Radny
5.	Wiesław Gadocha	Uczestnik
6.	Rudolf Galocz	Zastępca Wójta Gminy
7.	Ks. Adam Gramatyka	Proboszcz
8.	Lidia Kaliszczak	Ekonomista (Rzeszów)
9.	Maria Kawik	Przewodnicząca Komisji Edukacji
10.	Ryszard Klima	Członek Zarządu Gminy - Przewodniczący Komisji Budżetu i Finansów
11.	Jan Kliś	Sport - kultura (GOKR)
12.	Jan Knieżyk	KOŚiR / TMJ
13.	Edward Kőnig	TMJ
14.	Piotr Krzemień	Radny - Przewodniczący KOŚiR
15.	Jerzy Kukla	Prezes TMJ
16.	Jacek Matlak	Dyrektor BZLR Jaworze
17.	Andrzej Pilch	Przewodniczący Rady Gminy
18.	Zygmunt Podkówka	"SKANSEN" Jaworze
19.	Bolesław Rabaszowski	Komisja Budownictwa Urzędu Gminy
20.	Jacek Rybarkiewicz	Członek Zarządu Projektowego Studium UiKZG , Architekt - Urbanista mieszkaniec Jaworza
21.	Aneta Rycerz-Kafka	Projektant - Biuro "ARCA"
22.	Zenon Rypuła	Moderator
23.	Krystian Stangel	Główny Projektant Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego
24.	Marta Stangel	Projektant - Biuro "ARCA"
25.	Bogumił Szczupak	Moderator
26.	Jan Wawrzyczek	Radny
27.	Czesław Wierzbicki	Wójt Gminy Jaworze
28.	Marian Zygmunt	Wiceprzewodniczący Rady Gminy Jaworze

 

2. STRATEGIA ROZWOJU GMINY: ZAŁ. PROCEDURALNO - METODYCZNE

2.1. POJĘCIE STRATEGII

Za strategię rozwoju gminy uznaje się zbiór decyzji dotyczących:

• Misji, tj. generalnej filozofii działania władzy lokalnej;

• Celów, tj. cech pożądanego stanu gminy w przyszłości;

• Priorytetowych obszarów działań, tj. postulowanych dziedzin i miejsc koncentracji aktywności aktorów rozwoju lokalnego;

• Kluczowych problemów, których rozwiązaniem władza lokalna winna się zająć w pierwszej kolejności;

• Kierunków (opcji), tj., potencjalnych osi rozwojowych, wokół których należy koncentrować środki dostępne władzy publicznej;

• Przedsięwzięć, od strony rzeczowej konkretyzujących treść kierunków rozwojowych;

• Zasad kształtowania rozwoju zgodnych z koncepcją rozwoju samopodtrzymującego się (sustainable development) w sferze gospodarczej, społecznej i przyrodniczej;

• Systemu kontroli realizacji umożliwiającego pomiar stopnia realizacji celów i urzeczywistniania nadrzędnej misji rozwoju gminy.

 

2.2. FUNKCJE STRATEGII

Podstawowe funkcje strategii rozwoju gminy uzasadniające konieczność jej budowy to:

• Pozycjonowanie gminy w jej otoczeniu konkurencyjnym obejmującym porównywalny zbiór gmin;

• Orientacja, pozwalająca społeczności lokalnej na konsekwentne ukierunkowanie swoich działań na realizację uzgodnionych priorytetów rozwojowych;

• Spójność, umożliwiająca eliminację konfliktów i harmonizowanie działań różnych podmiotów rozwoju lokalnego;

• Koncentracja wynikająca z konieczności skupienia ograniczonych zasobów komunalnych w sposób zapewniający zwiększoną efektywność ich alokacji w przestrzeni publicznej;

• Elastyczność, związana z umiejętnością wyprzedzającego rozpoznania przyszłych warunków działania i odpowiedniego dostosowania do nich przedsiębranych aktualnie działań;

• Komunikacja i mobilizacja, związana z tworzeniem podstaw dialogu społecznego i budową sieci współdziałania podmiotów kreujących rozwój lokalny.

 

2.3. PROCEDURA BUDOWY STRATEGII

Przyjętą logikę budowy strategii rozwoju gminy obrazuje procedura na rys. 1.

Rys. 1 Procedura budowy Strategii Rozwoju Gminy Jaworze.

Proces budowy strategii rozwoju Jaworza uwzględnił także charakter rozpoznanych oczekiwań wiązanych ze strategią przez liderów rozwoju lokalnego.

Podstawowe oczekiwania obejmowały:

• Ustalenie kierunków, celów i sposobów realizacji działań przekształcających Jaworze w atrakcyjną gminę turystyczno - rekreacyjną o znaczeniu regionalnym,
• Stworzenie warunków dla uzyskania przez Jaworze statusu miejscowości uzdrowiskowej,
• Wyznaczenie kierunków działań prowadzących do podniesienia jakości życia w gminie,
• Stymulowanie proekologicznych kierunków rozwoju gminy,
• Określenie wizji rozwoju małej gminy w zmieniających się warunkach ekonomicznych i politycznych u progu wejścia do Unii Europejskiej,
• Uzgodnienie zasad koncentracji środków publicznych przeznaczanych na rozwój infrastruktury technicznej w gminie,
• Wyznaczenie pozycji gminy w otoczeniu sąsiedzkim (powiatowym) i regionalnym (wojewódzkim).

 

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY

Położenie i rzeźba terenu

Gmina Jaworze położona jest w obrębie Pogórza Cieszyńskiego i północnej krawędzi Beskidu Śląskiego (Karpaty Zachodnie). Graniczy:

• od wschodu z miastem Bielsko-Biała,
• od południa i zachodu z gminą Brenna,
• od północnego zachodu i północy z gminą Jasienica.

Południowa granica biegnie przez kompleksy leśne szczytów górskich:

• Bratniej (917 m n.p.m.),
• Przykrej (824 m n.p.m.) i
• Palenicy (688 m n.p.m.),

obejmując także niższe wzniesienia:

• Ostrego (659 m n.p.m.),
• Borowiny (718 m n.p.m.) oraz
• Bucznika (683 m n.p.m.).

Rzeki i potoki wypływające spod masywu Bratniej tworzą zlewnię rzeki Wisły. Przez Jaworze przepływają potoki: Szeroki i Wysoki, a przez Jaworze Nałęże - potok Jasienica (Jasionka).

Ponad powierzchnię północnej części Jaworza wznoszą się wzgórza - "kępy": Wawrzyczkowi Kępą, Młyńska Kępa, Kalwaria, Gruszka. Pomiędzy nimi znajduje się centrum Jaworza.

Położenie gminy u podnóża Beskidu Śląskiego powoduje znaczne zróżnicowanie ukształtowania powierzchni (340 - 917 m n.p.m.), co stanowi ważny element turystycznej atrakcyjności. Centrum Jaworza zlokalizowane jest na wysokości ok. 370 m n.p.m. Obszary położone na wysokości od 340 do 500 m n.p.m. stanowią ok. 50% powierzchni gminy i są to tereny w większości zainwestowane. Pozostałe 50% powierzchni gminy zajmują lasy (500 - 917 m n.p.m.).

Warunki klimatyczne

Według regionalizacji klimatycznej Romera, Jaworze leży w strefie klimatu podgórskiego i górskiego (w południowej, górzystej i zalesionej części). Klimat ten charakteryzują następujące wyznaczniki:

• średnie temperatury roku: od +6,8° do +7,5°C,
• absolutne maksymalne temperatury: +35,8°C,
• długość okresu wegetacyjnego: 201 - 211 dni,
• roczna suma opadów: 695 - 925 mm.

Dodatkowe zjawiska atmosferyczne to: przemieszczanie się frontów atmosferycznych (przez ok. 150 dni w roku) oraz wiatry halne osiągające prędkość ponad 15 m/s. Korzystne cechy bioklimatu mogą uzupełniać i zbogacać terapię podstawową, tj. lecznictwa. balneologicznego.

Warunki glebowe

Gleby utworzone na podłożu fliszu karpackiego zbudowane są głównie z piaskowców, łupków, iłołupków i zlepieńców. Na terenie gminy zdecydowaną większość gruntów stanowią gleby ciężkie do uprawy, w których warstwach powierzchniowych występują gliny średnie, gliny ciężkie pylaste i pylaste, obejmujące ok. 60,8% gruntów ornych. Gleby bardzo ciężkie do uprawy (gliny ciężkie i iły) stanowią 28,6% gruntów ornych. Pozostałe 10% to gleby lekkie pylaste, lessowate i ilaste. 23% gruntów wymaga specjalnego sprzętu uprawowego na stokach o nachyleniu 12.

W strukturze jakości użytków rolnych ocenianej według klas bonitacyjnych dominują gleby klasy IV (69,7%. Udział gleb klasy III wynosi 19,8%, natomiast pozostałe - klasy V i VI - stanowią niecałe 10%.

Zasoby naturalne i stan środowiska

Wśród zasobów naturalnych, lasy zajmują 1 079 ha, tj. ok. 51% powierzchni gminy. Całość lasów zaliczono do I grupy - kwalifikując je jako lasy ochronne, z czego 350 ha stanowią lasy uzdrowiskowo - klimatyczne, pozostałe zaś jako lasy wodochronne.

Ok. 10% stanowią parki i inne obszary zalesione z wieloma okazami podlegającymi różnym formom ochrony. W składzie gatunkowym lasów dominują drzewostany świerkowo-bukowe z domieszkami jodły, jaworu, dębu, modrzewia i jesionu. Wiek drzewostanu jest zróżnicowany; przeważa przedział 40 - 100 lat. Wśród roślinności spotyka się stanowiska różnych odmian roślin storczykowatych, lilii złotogłów, wawrzynka wilczełyko, naparstnicy purpurowej, goryczki trojeściowej i innych.

Park przypałacowy w Jaworzu został wpisany do rejestru zabytków i należy do najcenniejszych obiektów parkowych byłego województwa bielskiego z racji unikalnego starodrzewia.

Na zasoby wód mineralnych składają się głównie solanki o stopniu mineralizacji w granicach 11 - 15%. Temperatura wody wynosi od +23°C do 32°C. Wody te, uznane za lecznicze, umożliwiają leczenie schorzeń gastrycznych, laryngologicznych i pulmonologicznych.

Funkcji uzdrowiskowej Jaworze zawdzięcza w przeszłości sławę i rozgłos, a obecnie może być ona jej perspektywą rozwoju.

4. DIAGNOZA STRETEGICZNA GMINY

4.1. PROFIL GMINY

4.1.1. POŁOŻENIE

Jaworze jest gminą wiejską. Położona jest w powiecie bielskim, który wraz z powiatami cieszyńskim i żywieckim wchodzi w skład subregionu południowego województwa śląskiego. Leżąc w sąsiedztwie Bielska-Białej pozostaje pod silnym wpływem procesów rozwoju organizowanych w przestrzeni przez ten ośrodek regionalny.

Tak, więc społeczność Jaworza aktywnie korzysta z efektów położenia (efektów aglomeracyjnych) względem Bielska-Białej i aglomeracji górnośląskiej. W sytuacji niskiej atrakcyjności zatrudnienia na obszarze gminy jej mieszkańcy uczestniczą w zatrudnieniu na regionalnym rynku pracy. Świadczy o tym niski wskaźnik bezrobocia.

W regionalnym układzie odniesienia gminie przypisywana jest funkcja turystyczna i rekreacyjno - sportowa. Na poziomie lokalnym funkcja ta wymaga jasnego powiązania z funkcją rezydencjalną pełnioną przez gminę w skali regionu, jak również wyznaczenia jej pozycji strategicznej wynikającej z bliskości położenia względem Drogi Krajowej E-7 oraz obszarów o dużych walorach krajobrazowych i klimatycznych (Beskidy).

Gmina cechuje się wysokim stopniem dostępności i otwartości komunikacyjnej względem ośrodków regionalnych, krajowych i międzynarodowych.

4.1.2.STRUKTURA PRZESTRZENNA

Za podstawowe wyznaczniki przestrzennej struktury gminy należy uznać:

• atrakcyjne położenie u podnóża pasma górskiego Beskidu Śląskiego,
• zróżnicowane ukształtowanie rzeźby terenu (od płaskich rozłogów do zalesionych stoków górskich), pozwalających na wykorzystanie w zabudowie efektów osi widokowych,
• dominantę przestrzenną tworzoną przez wieże dwóch kościołów oraz wzgórze Gruszka,
• koncentrację zabudowy w pasie wschód - zachód dającą dobry, wizualny obraz przestrzenny gminy,
• czytelny w sensie urbanistycznym podział gminy na dwie części:
• południową - rekreacyjną - leśną,
• północną - zurbanizowaną i rolniczą,
• występowanie otwartych terenów rekreacyjnych, stwarzających możliwość korzystania ze zróżnicowanych form wypoczynku,
• rozproszoną zabudowę wkomponowaną w atrakcyjny krajobraz i otoczenie tworzone przez otwarte tereny użytkowane rolniczo,
• w miarę jednolity charakter architektoniczny zabudowy, której wartość podnosi rozwój budownictwa rekreacyjno-wypoczynkowego,
• zachowanie historycznej zabudowy centrum (z licznymi zabytkami) wraz z zespołem parkowym Gruszka - Młyńska Kępa - Zamczysko.
  

4.1.3. AKTYWNOŚĆ GOSPODARCZA

Ludność gminy Jaworze liczy 5 850 mieszkańców, co stanowi 4,0% ludności powiatu bielskiego.

Społeczność Jaworza charakteryzuje się aktualnie korzystną dla rozwoju gminy strukturą wiekową. Z drugiej strony, obserwowane tendencje małego przyrostu naturalnego wskazują na niebezpieczeństwo szybkiego starzenia się populacji.

Strukturę wiekową mieszkańców gminy oraz zachodzące w niej na przełomie 1997 - 1998 zmiany przedstawia tabl. 1.

Tabl. 1:
STRUKTURA WIEKU SPOŁECZNOŚCI JAWORZA

LATA	LICZBA LUDNOŚCI
	w wieku przed - produkcyjnym	%	w wieku produkcyjnym	%	w wieku poprodukcyjnym	%
1997	1 526	27,4	3 314	59,6	721	13,0
1998	1 534	26,8	3 460	60,5	722	12,7
1999	1 486	25,6	3 421	58,9	905	15,5

Atrakcyjność położenia gminy wywołuje dodatnie procesy migracyjne. Rocznie 22,4 osób z otoczenia regionalnego (w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców gminy) osiedla się na jej terenie. Wskaźnik ten uznać należy za bardzo wysoki.

Zawodowa aktywność społeczności lokalnej koncentruje się głównie na usługach. W sferze usług zatrudnionych jest w gminie ok. 57,5% z ogólnej liczby pracujących, z czego 60% przypada na usługi nierynkowe. Sfera usług publicznych stanowi, zatem źródło dochodów dla blisko 40% pracujących. Zważywszy, iż sfera ta wiąże się z rynkiem pracy organizowanym przez władze publiczne, poziom zatrudnienia w niej uznać można za relatywnie wysoki w relacji do usług rynkowych i zatrudnienia w sektorze przemysłowym.

Udział bezrobotnych w ludności wieku produkcyjnego wynosi 2,98% podczas gdy stopa bezrobocia liczona w relacji do liczby pracujących kształtuje się na poziomie 8,7%.

Liczbowa wartość wskaźnika zawodowej aktywności ludności wyrażonego relacją liczby pracujących do ludności w wieku produkcyjnym wynosi 34,2%. Jest ona zbliżona do jego wartości wyznaczonej dla subregionalnego układu odniesienia, jednakże wyraźnie niższa niż w Bielsku-Białej (64,36%) oraz w województwie śląskim (46,25%).

Tabl. 2:
STRUKTURA AKTYWNOŚCI SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ GMINY JAWORZE

LATA	PRACUJĄCY OGÓŁEM	%	PRACUJĄCY						BEZRO-BOTNI
			PRZEMYSŁ I BUDOW.	%	USŁUGI RYNKOWE	%	USŁUGI NIE-RYNKOWE	%
1997	1 159	100	478	41,2	198	17,1	464	40,0	96
1998	1 184	100	491	41,5	252	21,3	428	36,2	103
STRUKTURA AKTYWNOŚCI W POWIECIE  BIELSKIM	30 814	100	16 406	53,2	8 805	28,6	5 150	16,7	3 550
UDZIAŁ GMINY W AKTYWNOŚCI POWIATU	3,84%		3,00%		2,90%		8,30%		2,90%
POZIOM DYSFUNKCJONAL- NOŚCI W RELACJI DO POWIATU	0,98		0,78		0,75		2,16		0,76

WNIOSKI:

1. Udział gminy w potencjale gospodarczym powiatu jest niski (3,84%), w tym niemniej jej gospodarcza aktywność kształtuje się na poziomie zbliżonym do przeciętnej powiatowej.

2. W relacji do innych gmin powiatu bielskiego, w gminie Jaworze zarejestrować można niedorozwój funkcji przemysłowej oraz funkcji związanej z świadczeniem usług o charakterze rynkowym.

3. Zatrudnienie w sferze usług nierynkowych (publicznych) ponad dwukrotnie przekracza przeciętną powiatową.

4. Sytuację na rynku pracy w Jaworzu uznać należy za relatywnie korzystniejszą niż ta, którą obserwować można w skali powiatu bielskiego.

Gmina Jaworze jest gminą o profilu usługowo - przemysłowym i niskim poziomie organizowanej na jej obszarze zawodowej aktywności społeczności lokalnej.

Podstawowym problemem strukturalnym gminy jest problem efektywnego wykorzystania zasobów w postaci użytków rolnych i leśnych (stanowiących łącznie 82% powierzchni gminy) oraz jej walorów krajobrazowych.

Podstawowym problemem gospodarczym gminy związanym z aktywnością zawodową i strukturą zatrudnienia jest niski poziom rozwoju usług rynkowych, przy względnie wysokim poziomie zatrudnienia w przemyśle i budownictwie oraz bardzo wysokim poziomie zatrudnienia w sferze usług publicznych.

Społeczność gminy stoi wobec dwojakiego rodzaju dylematów. Chodzi tu o:

• poszukiwanie miejsc pracy w otoczeniu sąsiedzkim, co wymaga opracowania i wdrożenia dobrych rozwiązań w zakresie organizacji dojazdów do pracy,
• tworzenie warunków do powstawania nowych miejsc pracy na obszarze gminy.

Ponieważ poziom bezrobocia nie stanowi źródła zagrożenia strukturalnego, kreację nowych miejsc pracy traktować należy jako środek realizacji celu, jakim jest wzrost dochodów budżetu lokalnego osiąganych z działalności gospodarczej zlokalizowanej w gminie.

Wyróżniającą cechą społeczności Jaworze są umiejętności w zakresie samoorganizacji oraz uruchamiania procesów rozwojowych oraz dostosowawczych.

Działalność gospodarcza podejmowana w gminie stawia ją w czołówce gmin województwa śląskiego. Wskaźnik aktywności osób fizycznych wynosi dla Jaworza 866 (na 10 000 mieszkańców), przy średniej wojewódzkiej 576, średniej powiatowej 600 i porównywalnej wartości dla Bielska-Białej (862).

W gminie funkcjonuje 8 spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego. Świadczy to o dużej otwartości gminy na otoczenie zagraniczne oraz wysokim poziomie efektywności wykorzystania lokalnych zasobów.

W chwili obecnej za podstawowe, nieefektywnie wykorzystane zasoby strategiczne gminy należy uznać:

• bazę usługowo - uzdrowiskową,
• zasoby wody jodowo - bromowej,
• urządzenia sportowo - rekreacyjne oraz turystyki weekendowej,
• gospodarstwa rolne mogące w przyszłości świadczyć usługi agroturystyczne,
• zabytkowe obiekty dziedzictwa kulturowego,
• bazę hotelową świadczącą usługi kongresowe, konferencyjne itp.,
• tradycje rzemiosła,
• tereny budownictwa mieszkaniowego jedno i wielorodzinnego,
• tereny pod inwestycje rezydencjalne,
• zwarte obszary kompleksów leśnych,
• tereny pod strefy gospodarcze dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

W gminie potrzebne są też dodatkowe tereny pod cmentarz komunalny.

Negatywnie ocenić należy, zaznaczającą się na przełomie 1997 i 1998 roku, spadkową tendencję liczby miejsc noclegowych. Aktualnie gmina dysponuje 427 miejscami noclegowymi (ubyło 172), co stanowi ok. 10% bazy noclegowej powiatu bielskiego oraz 1,6% bazy noclegowej subregionu południowego.

Spada też liczba osób korzystających z noclegów w gminie. W sezonie letnim 1998 odwiedziły gminę 7 876 osoby. (Świadczy to o coraz niższym standardzie usług hotelowonoclegowych co wymaga reorganizacji i pilnych remontów nierentownych ośrodków). Koszty z tym związane poniosą dzierżawcy i właściciele ośrodków. Stanowiło to ok. 8,4% turystów w powicie bielskim oraz 1,5% turystów w subregionie południowym województwa śląskiego. Na 1 mieszkańca gminy przypadało, zatem 1,4 odwiedzających ją i korzystających z noclegu osób.

Tak niski udział w rynku usług turystycznych i rekreacyjno-sportowych trudno uznać za stwarzający dogodną perspektywę dla przekształcenia turystyki w znaczące źródło dochodów gminy i jej mieszkańców.

Turystyka pozostaje, zatem nadal jedynie potencjalnym obszarem aktywności gospodarczej zwiększającej dochody gminy.

4.2. ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZWOJOWYCH

4.2.1. BILANS WEWNĘTRZNYCH SIŁ I SŁABOŚCI

Listę wewnętrznych czynników sytuacyjnych, które postrzegane być mogą w kategoriach atutów przedstawia tabl. 3.

Tabl. 3:
BILANS STRATEGICZNY GMINY:
SIŁY

SYMBOL	ŹRÓDŁO	OPIS
S-1	atrakcyjne środowisko naturalne	atrakcyjne i dobrze utrzymane naturalne walory obszaru gminy z dobrym mikroklimatem i korzystnym przewietrzeniem
S-2	walory lecznicze	walory lecznicze związane z mikroklimatem i udokumentowanymi złożami wód leczniczych, solanek oraz złóż geotermalnych
S-3	lasy	lasy ochronne cieków wodnych będących strategicznymi zasobami wód województwa śląskiego skoncentrowane w duże kompleksy leśne stanowiące duży zasób walorów krajobrazowych regionu i kraju
S-4	baza sanatoryjna	baza sanatoryjna i wypoczynkowa stwarzająca duże możliwości wypoczynku weekendowego a także nawiązująca do tradycji Jaworza jako ośrodka uzdrowiskowego przełomu XIX i XX wieku znanego w kraju i Europie
S-5	wielokulturowość społeczności lokalnej	wielokulturowość społeczności lokalnej, wysoki poziom jej samoorganizacji, zdolność do mobilności przestrzennej oraz otwartość na zmiany cywilizacyjne

Tabl. 4 zawiera zestawienie czynników uznanych za podstawowe, wewnętrzne słabości gminy.

Tabl. 4:
BILANS STRATEGICZNY GMINY:
SŁABOŚCI

SYMBOL	ŹRÓDŁO	OPIS
W-1	zdolność budżetu gminnego	niska zdolność budżetu publicznego gminy do tworzenia warunków inwestycyjnych rozwoju gospodarczego gminy
W-2	usługi rynkowe	niski poziom rozwoju usług rynkowych w gminie ukierunkowanych na udostępnienie potencjalnych zasobów turystycznych i leczniczych gminy
W-3	wyposażenie infrastrukturalne	dysfunkcyjność infrastrukturalna gminy wyrażająca się dysproporcją między długością sieci wodociągowej 15,8 km (pozostała część gminy zaopatrywana jest w wodę z indywidualnych studni przydomowych), a długością sieci kanalizacyjnej 13,5 km, skutkująca powstawaniem problemów ekologicznych w miarę nasilania się presji na zabudowę terenów atrakcyjnych mieszkaniowo
W-4	centrum	pomimo walorów historycznej zabudowy i założeń pałacowo - parkowych, brak dobrze zagospodarowanego centrum gminy nawiązujących do tradycji dziedzictwa kulturowego i przyciągającego ludzi swym klimatem, kompozycją urbanistyczną oraz szeroką gamą usług
W-5	zagospodarowanie odpadów	brak ekologicznego zagospodarowania odpadów komunalnych, mogących prowadzić do reprodukowania ekologicznych problemów gminy
W-6	inwestycje wewnętrzne	średni poziom inwestycji finansowych z budżetu gminy jest wyższy od średniego powiatowego (stopa inwestycji 20,4% w 1998, przy średniej powiatowej: 18.3%). Mimo wszystko uznaje się go jako niewystarczający
W-7	gospodarka terenami	niekontrolowana zabudowa bardzo atrakcyjnych terenów oraz wyczerpywanie się przestrzennych możliwości tworzenia skoncentrowanych kompleksów mieszkaniowych i usługowych
W-8	promocja	potrzeba wzmocnienia działań promujących walory gminy w otoczeniu regionalnym i krajowym

 

4.3.2. BILANS ZEWNĘTRZNYCH SZANS I ZAGROŻEŃ

Konstruowanie treści strategii wymaga również uzyskania wyprzedzającej orientacji na temat czynników, które aktualnie kształtują i potencjalnie kształtować mogą w przyszłości zewnętrzne warunki działania. Bilans zidentyfikowanych w trakcie analizy tego typu szans i zagrożeń przedstawiają tabl. 5 i 6.

Tabl. 5:
BILANS STRATEGICZNY GMINY:
SZANSE

SYMBOL	ŹRÓDŁO	OPIS
O-1	położenie	korzystne usytuowanie w sąsiedztwie Bielska-Białej, aglomeracji górnośląskiej oraz na obszarze transgranicznym pozwalające na wykorzystanie efektów aglomeracyjnych i dużej skali rynku bez ponoszenia kosztów inwestycyjnych związanych z rozbudową instytucji rynkowych i instytucji otoczenia biznesu
O-2	rynek kapitałowy(inwestycyjny)	zwiększająca się skala obrotów na rynku kapitałowym z udziałem inwestorów zagranicznych, stwarzająca możliwości inwestycyjne na obrzeżach wielkich aglomeracji
O-3	rynek nieruchomości	wzrost cen na rynku nieruchomości oraz narastająca wśród powstającej klasy średniej tendencja do zamieszkiwania w sferach podmiejskich o wysokich walorach środowiskowych
O-4	turystyka oraz rekreacja i sport	nasilająca się moda na turystykę, sport i rekreację jako istotny element zdrowego stylu życia oraz renesans zainteresowania wśród społeczności miejskich tradycyjnymi formami życia i gospodarowania, skutkujący rozwojem agroturystyki
O-5	rynek zdrowej żywności	wzrastająca rola produktów ekologicznych w zmieniających się wzorcach konsumpcji
O-6	środki pomocowe	zadowalające możliwości pozyskiwania środków pomocowych z różnych źródeł, będące skutkiem procesów integracji europejskiej oraz wzrastającego znaczenia polityki regionalnej państwa
O-7	fundusze celowe	wzrastająca skala funduszy pozabudżetowych ukierunkowanych na inwestycje proekologiczne i infrastrukturalne

Tabl. 6:
BILANS STRATEGICZNY GMINY:
ZAGROŻENIA

SYMBOL	ŹRÓDŁO	OPIS
T-1	restrukturyzacja sektorów	spontaniczność restrukturyzacji dużych przedsiębiorstw w aglomeracjach i ośrodkach miejskich województwa śląskiego powodująca marginalizację ludzi o niskich kwalifikacjach i ludzi starszych, a jednocześnie drenaż ośrodków wiejskich z ludzi młodych i wykształconej kadry
T-2	ryzyko inwestycyjne	wzrastający poziom ryzyka inwestycyjnego w sferze usług w warunkach nasilającej się konkurencyjności rynku usług w Bielsku-Białej i innych ośrodkach miejskich
T-3	konkurencja na rynku usług turystycznych	relatywnie wyższa atrakcyjność innych gmin na Podbeskidziu
T-4	koncepcje rozwoju województwa	niewystarczająco wyartykułowane w Strategii Województwa Śląskiego koncepcja i programy w zakresie rozwoju transeuropejskiej infrastruktury komunikacyjnej, co prowadzi do obniżenia potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej gminy dla inwestorów zagranicznych i regionalnych
T-5	klimat społeczny	niebezpieczeństwo pojawiania się konfliktów społecznych na tle procesów restrukturyzacji tradycyjnych sektorów aktywności oraz procesów integracji europejskiej

4.3. POZYCJA KONKURENCYJNA GMINY

4.3.1. KONKURENCI I STAWKI STRATEGICZNE

Istotne znaczenie dla kształtowania rozwoju gminy ma:

• dobre rozpoznanie i ciągłe monitorowanie aktualnych i potencjalnych konkurentów gminy,
• identyfikacja przedmiotu konkurencji (stawek strategicznych),
• ustalenie obszarów, w których gmina posiada (lub może posiadać) przewagę konkurencyjną oraz - z drugiej strony - tych obszarów, w których stwierdzić można "deficyt" konkurencyjności gminy.

Za największych konkurentów gminy Jaworze należy uznać:

• Bielsko-Białą jako ośrodek regionalny,
• gminy uzdrowiskowo - turystyczne (w tym przede wszystkim Goczałkowice Zdrój),
• gminy: Brenna, Szczyrk, Ustroń, Wisła,
• sąsiadujące (ościenne) gminy.

Poniższa tabela, precyzuje, dla poszczególnych konkurentów, charakter stawek strategicznych będących przedmiotem konkurencji.

Tabl. 7:
POLA KONKURENCYJNOŚCI GMINY JAWORZE

KONKURENT	STAWKI STRATEGICZNE
Bielsko-Biała	skala zaawansowania inwestycji związanych z rozwojem turystyki oraz funkcji sportowo - rekreacyjnych (baza: historyczna, kulturalna, handlowa, turystyczno-rekreacyjna, hotelowa i gastronomiczna i sportowa), atrakcyjność warunków dla działalności gospodarczej, atrakcyjność miejsca zamieszkania, zdolność do finansowania inwestycji publicznych.
Gminy uzdrowiskowo - turystyczne (Goczałkowice Zdrój)	status gminy uzdrowiskowej, infrastruktura uzdrowiskowa (baza lecznicza i sportowo-wypoczynkowa), wyspecjalizowane usługi leczniczo-sanatoryjne, baza hotelowo-gastronomiczna, walory położenia (zbiornik wodny)
Brenna Szczyrk Ustroń Wisła	walory turystyczne, baza turystyczno - wypoczynkowa, warunki do uprawiania narciarstwa (wyciągi), baza sanatoryjno - lecznicza, baza żywieniowa (gastronomiczna), usługi turystyczno - rekreacyjne i hotelowe
Sąsiadujące gminy	zdolność do finansowania inwestycji publicznych, powiązania komunikacyjne wynikające z położenia na szlakach komunikacyjnych wyższego rzędu

 

4.3.2. PROFIL KONKURENCYJNOŚCI GMINY

Na profil konkurencyjności składa się ustalenie dziedzin, w których tkwią istotne źródła przewagi Gminy nad jej konkurentami oraz dziedzin, w których pozycja konkurencyjna gminy podlega szczególnym zagrożeniom.

Tabl. 8.
OCENA POZYCJI KONKURENCYJNEJ GMINY

"NADWYŻKA" KONKURENCYJNOŚCI

"NIEDOBÓR" KONKURENCYJNOŚCI

walory położenia sąsiedztwo Bielska walory przyrodnicze i krajobrazowe atrakcyjne ukształtowanie terenu o urozmaiconej rzeźbie i otwartych osiach widokowych walory klimatyczne dziedzictwo kulturowe układ urbanistyczny (mniejsza ilość zabudowań, większa swoboda poruszania się) zasoby terenów pod budownictwo wypoczynkowe aktywność i gospodarność społeczności lokalnej

niski poziom inwestycji brak środków na rozwój bazy turystyczno - rekreacyjnej i sportowej oraz leczniczej niedorozwój i niski standard bazy sportowej, turystyczno - wypoczynkowej, hotelowej i gastronomicznej brak kanalizacji silniej ugruntowana renoma wcześniej odwiedzanych i dotowanych miejscowości turystycznych i uzdrowiskowych poziom wykształcenia społeczności lokalnej (brak szkół o profilu turystyczno - hotelarskim i rekreacyjno - sportowym

5. ZAŁOŻENIA DO STRATEGII ROZWOJU

5.1. PODSTAWOWI UCZESTNICY ROZWOJU GMINY I ICH OCZEKIWANIA

Podstawową przesłankę procesu budowy strategii oraz warunek skuteczności jej realizacji stanowi identyfikacja kluczowych "aktorów" rozwoju lokalnego. Za aktorów tych uznać należy z jednej strony podmioty (wewnętrzne i zewnętrzne), których dotyczyć będą efekty wdrażanej strategii, a także, ze strony drugiej, podmioty, które mogą i/lub powinny istotnie wpływać na treść budowanej strategii oraz i skuteczność z jaką będzie ona realizowana. Zasadniczego znaczenia nabiera zatem rozpoznanie ich zachowań, kształtujących się pod wpływem:

• porządku uznawanych wartości ukierunkowujących ich działania,
• aspiracji, wyznaczających pożądany efekt ich działań i
• motywacji, związanych z czynnikami wyzwalającymi wolę działania.

Efekt rozpoznania sfery zachowań istotnych dla przyszłego rozwoju gminy prezentuje tabl. 9.

Tabl. 9:
KLUCZOWE PODMIOTY ROZWOJU GMINY JAWORZE I ICH OCZEKIWANIA

PODMIOTY ROZWOJU LOKALNEGO	CHARAKTER OCZEKIWAŃ
SPOŁECZENOŚĆ LOKALNA (W TYM: MIEJSCOWA ELITA INTELEKTUALNA)	poprawa jakości życia dzięki wzrostowi poczucia bezpieczeństwa socjalnego i publicznego, lepszej dostępności do udogodnień infrastrukturalnych, wzrostowi dochodów osobistych oraz dbałości o ekologiczne warunki zamieszkania zbliżenie się do standardów warunków życia w krajach Unii Europejskiej utrzymanie odrębności i specyfiki Jaworza zachowanie przez gminę charakteru miejscowości leczniczo - turystycznej zwiększenie liczby miejsc pracy dostępnych na obszarze gminy wzrost atrakcyjności gminy dla inwestorów zewnętrznych wzrost konkurencyjności w sektorze usług turystycznych i sportowych podejmowanie wspólnych przedsięwzięć wykorzystujących doświadczenia samorządów w realizacji partnerstwa publiczno - prywatnego stworzenie możliwości podwyższenia średniego poziomu wykształcenia jasna i spójna koncepcja rozwoju gminy i związana z nią poprawa ładu przestrzennego poprawa wizerunku gminy
ZNANI LUDZIE WYWODZĄCY SIĘ Z JAWORZA ZAMIESZKUJĄCY W KRAJU I ZAGRANICĄ	wzrost pozycji Jaworza nobilitujący ich jako byłych mieszkańców gminy przywrócenie świetności Jaworza z początków XX wieku nawiązanie kontaktów i stałe informowanie o stanie i rozwoju gminy satysfakcja emocjonalna wynikająca z uznania i pozycji i zaproszenia do rodzimego Jaworza umożliwienie powrotu do "korzeni" i wysoka atrakcyjność pobytu podtrzymanie lokalnych tradycji kulturowych wzrost dbałości o zabytki historyczne (w tym: zespół pałacowo - parkowy) zwiększenie możliwości mieszkaniowych i inwestycyjnych
SAMORZĄDOWA WŁADZA LOKALNA	poprawa materialnego poziomu i warunków życia społeczności lokalnej wzrost atrakcyjności gminy w otoczeniu wzrost aktywności mieszkańców, przedsiębiorstw i rzemiosła w gospodarowaniu zasobami lokalnymi wzrost liczby i różnorodności miejsc pracy ograniczenie negatywnych skutków bezrobocia wzrost aktywności kulturalnej wykorzystującej tradycje lokalne zwiększenie udziału gminy w redystrybucji dochodów publicznych
ZWIĄZKI MIĘDZYKOMUNALNE	podejmowanie wspólnych działań na rzecz ochrony środowiska podejmowanie wspólnych inwestycji w sektorze usług publicznych wspólne opracowywanie zintegrowanej koncepcji rozwoju gminy i rozwoju subregionu południowego pełna i rzetelna wymiana informacji turystycznej i sportowej opracowanie wspólnej listy projektów wymagających wsparcia ze strony władz rządowych i regionalnych
LOKALNI PRZEDSIĘBIORCY I LOKALNY SAMORZĄD GOSPODARCZY	wiarygodność i konsekwencja w realizowaniu przez władze publiczne zamierzeń rozwojowych przyjazny klimat i pomoc w podejmowaniu działań gospodarczych (zachęty w postaci ulg, zwolnień podatkowych, dzierżaw i ułatwiania dostępu do zamówień publicznych)
INWESTORZY KRAJOWI I ZAGRANICZNI	pełna informacja o możliwościach inwestowania wyodrębnienie terenów o ustalonym statusie prawnym na cele inwestycyjne rozwój i terminowa realizacja inwestycji infrastrukturalnych ułatwiających wybór lokalizacji inwestycji i działalność gospodarczą
TURYŚCI	zachowanie walorów ekologicznych i krajobrazowych gminy poprawa dostępności komunikacyjnej do gminy pełna oferta zróżnicowanych usług turystycznych, konkurencyjna pod względem innych ośrodków
SPOŁECZNOŚC I SAMORZĄD REGIONALNY	otwartość gminy i społeczności lokalnej na realizację wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych o znaczeniu regionalnym i ponadnarodowym mogących wywołać konflikty lokalne (np. budowa autostrad, infostrad (sieci przesyłu dużych, zintegrowanych zbiorów danych i informacji), koncentratorów telekomunikacyjnych,…) zwiększenie udziału w montażu finansowym dla realizacji projektów regionalnych

5.2. OPCJE STRATEGICZNE W KSZTAŁTOWANIU ROZWOJU GMINY

Na tę część założeń składają się przesądzenia na temat tego, które z elementów ukształtowanych w trakcie zachodzących dotąd na obszarze gminy procesów rozwojowych podtrzymać, jakie zaś elementy - dotąd nie występujące lub występujące nie dość silnie - należałoby w pierwszym rzędzie wykreować.

5.2.1. SPOŁECZNOŚĆ

W obszarze zachowań społecznych za elementy wymagające bezwzględnego zachowania uznać należy dwie grupy wartości związanych odpowiednio z:

• dorobkiem kulturowym,
• pozytywnymi cechami społeczności lokalnej.

W pierwszym przypadku chodzi o dbałość o kulturową spuściznę nagromadzoną w dotychczasowym rozwoju historycznym, znajdującą swój wyraz w obiektach materialnych, a także (i przede wszystkim) w kulturowych tradycjach obszaru. Narzuca to konieczność pielęgnowania rodzimego folkloru, w sposób pozwalający na zachowanie kulturowej tożsamości i lokalno - regionalnej odrębności.

Druga grupa elementów wiąże się pozytywnie wartościowymi cechami społeczności gminy. Do cech tych zaliczyć należy przede wszystkim:

• tolerancję,
• pracowitość (gospodarność) mieszkańców,
• uczciwość,
• walory intelektualne oraz
• wysoki poziom konsolidacji w realizacji wspólnych przedsięwzięć na obszarze gminy.

Po stronie kreacji na plan pierwszy wysuwa się kształtowanie takich cech personalnych jak patriotyzm lokalny oraz - nie pozostająca z poprzednią w konflikcie - otwartość na współp5racę w układzie sąsiedzkim, regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Za istotne w tej mierze uznać należy także promowanie w gminie określonych typów zachowań, a w szczególności:

• zachowań prospołecznych, zorientowanych na wzrost aktywnej partycypacji mieszkańców w kształtowaniu rozwoju gminy,
• zachowań proekologicznych, zorientowanych na podtrzymanie i rozwój walorów środowiska naturalnego,
• zachowań proedukacyjnych, zorientowanych na wspieranie rozwoju szkolnictwa ogólnego i specjalistycznego,
• zachowań przedsiębiorczych, zorientowanych na rozwój sektora lokalnych firm.

Tabl. 10:
ZAŁOŻENIA STRATEGICZNE
OBSZAR I:
"ZACHOWANIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ"

PODTRZYMANIE	KREOWANIE
Wartości historyczne: materialna spuścizna kulturowa (zabytki) tradycje kulturowe (rodzimy folklor) Wartości personalne: tolerancja religijna pracowitość (gospodarność) uczciwość inteligencja Wartości życia zbiorowego: wysoki poziom integracji wewnętrznej	Wartości personalne: patriotyzm lokalny otwartość na współpracę z otoczeniem Typy zachowań: zachowania prospołeczne zachowanie proekologiczne zachowania proedukacyjne zachowania przedsiębiorcze

5.2.2. STRUKTURY

W obszarze struktur podtrzymania w przyszłości wymagają w pierwszym rzędzie:

• walory ekologiczne gminy wynikające z posiadanych zasobów leśnych,
• rodzimy styl budownictwa,
• ograniczenie rozwoju budownictwa na obszarach bezpośrednio przylegających do sfery lasów, względnie dopuszczenie na tych terenach jedynie luźnej (niskiej) zabudowy.

Przyszła strategia powinna skoncentrować się na:

• ugruntowaniu ekologicznego image'u gminy,
• zagospodarowaniu i efektywnym wykorzystaniu posiadanego zasobu solanek,
• uzyskaniu przez gminę statusu gminy uzdrowiskowej,
• zwiększeniu jakości i poziomu zróżnicowania oferowanych w gminie usług o charakterze turystyczno - rekreacyjnym, sportowym, leczniczym i uzdrowiskowym,
• rozwiązaniu problemu niedorozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej,
• rozwiązaniu problemu zagospodarowania odpadów.

Tabl. 11:
ZAŁOŻENIA STRATEGICZNE
OBSZAR II:
"STRUKTURY"

PODTRZYMANIE	KREOWANIE
Istniejący stan zalesienia gminy Powstrzymywanie rozwoju budownictwa w pasie przylegającym do lasów (np. Dolina Szerokiego Potoku - [Szalinowa Dolina]) Luźna niska zabudowa w pobliżu obszarów leśnych Górski charakter (styl architektoniczny) budownictwa	Ekologiczny image gminy Zagospodarowanie solanek Status uzdrowiska Wysoki poziom zróżnicowania i atrakcyjności usług turystyczno - uzdrowiskowych oraz sportowych Rozwój sieci wodociągowej i kanalizacyjnej Gospodarka odpadami

5.2.3. RELACJE Z OTOCZENIEM

W dziedzinie relacji z otoczeniem przyszła strategia rozwoju winna w pierwszym rzędzie dążyć do podtrzymania i maksymalnego wyeksploatowania korzyści wynikających z:

• tradycyjnych więzi z sąsiednimi gminami celem zachowania spuścizny kulturowej Śląska Cieszyńskiego,
• związków z Bielskiem celem wykorzystania jego atrakcyjności jako miejsca lokalizacji funkcji ponadlokalnych oraz - z drugiej strony - wykorzystania atrakcyjności Jaworza w funkcji miejsca zamieszkania dla ludności tego ośrodka,
• przynależności do gmin transgranicznych,
• tradycyjnego charakteru gminy jako niewielkiej, podgórskiej miejscowości,
• specjalizacji gminy w realizowaniu funkcji turystycznych, rekreacyjnych i uzdrowiskowych.

Z drugiej strony strategia powinna kłaść szczególny nacisk na skrystalizowanie koncepcji działań kreacyjnych w zakresie:

• rozwijania współpracy gospodarczej i kulturalnej z gminami sąsiednimi,
• rozwijania związków międzygminnych w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego i gospodarki wodno-ściekowej,
• rozwijania współpracy międzynarodowej,
• rozwijania nowych form usług turystycznych.

Tabl. 12:
ZAŁOŻENIA STRATEGICZNE
OBSZAR III:
"RELACJE Z OTOCZENIEM"

PODTRZYMANIE

KREOWANIE

Związki z gminami sąsiednimi dla zachowania tradycji kulturowych Śląska Cieszyńskiego Aktualne związki z Bielskiem w sposób pozwalający na wykorzystanie jego funkcji ośrodka regionalnego oraz atrakcyjności Jaworza jako miejsca zamieszkania dla jego mieszkańców Korzyści związane z przynależnością do gmin transgranicznych Charakter małej podbeskidzkiej miejscowości Funkcje: turystyczne, rekreacyjne, sportowe i uzdrowiskowe jako wiodące funkcje gminy

Współpraca gospodarcza i kulturalna z gminami ościennymi Związku międzygminne w zakresie rozwoju współpracy dotyczącej ochrony środowiska (problem utylizacji odpadów) i gospodarki wodno-ściekowej Współpraca z zagranicą poprzez udział w Euroregionach oraz poprzez związku międzygminne i stowarzyszenia rozwoju regionalnego Nowe formy usług agroturystycznych

5.3. PODSTAWOWE ZASADY KREACJI ROZWOJU

Na trzecią grupę założeń ukierunkowujących prace nad strategią składają się przesądzenia dotyczące podstawowych zasad, których obligatoryjnie należy przestrzegać w procesach kształtowania rozwoju gminy.

Zbiór tych zasad odnoszących się odpowiednio do:

• sfery gospodarczej, sfery społecznej oraz sfery przyrodniczej przedstawia tabl. 13.

Tabl. 13:
PODSTAWOWE ZASADY KREACJI ROZWOJU GMINY

SFERA	ZASADA KREACJI ROZWOJU
GOSPODARCZA	Zasada podtrzymania turystyczno-rekreacyjnego charakteru gminy Zasada zachowania istniejących terenów rolniczych Zasada zachowania zasobu terenów zielonych Zasada nie dopuszczania do lokalizacji w gminie dużych, uciążliwych ekologicznie zakładów przemysłowych Zasada priorytetu dla rozwoju w gminie działalności przyjaznych ekologicznie: małego biznesu, rękodzieła, handlu i usług (w tym związanych z obsługą ruchu turystycznego) Zasada priorytetu dla inwestycji usługowym charakterze lokalnym i ponadlokalnym poprawiającym pozycję konkurencyjną gminy w subregionie południowym Zasada koncentracji usług ponadlokalnych w skoncentrowanej strefie (komercyjnej) Zasada tworzenia maksymalnie dogodnych warunków działalności dla przedsiębiorców, rzemieślników i inwestorów
SPOŁECZNA	Zasada tolerancji i poszanowania wartości społeczno-religijno- etycznych całego społeczeństwa, a nie tylko jego części Zasada kultywowania wartości historycznych Zasada stałych kontaktów przedstawicieli samorządu lokalnego z mieszkańcami Zasada prymatu dobra wspólnego nad indywidualnym Zasada konstruktywnego dialogu w układzie: samorząd - mieszkańcy samorząd - kościoły samorząd - ugrupowania społeczne i stowarzyszenia Zasada integracji społeczeństwa w działaniach gospodarczych, kulturalnych, estetyki itp. na rzecz Jaworza Zasada dbałości o zdrowie i bezpieczeństwo mieszkańców Zasada koncentracji działań na przeciwdziałaniu bezrobociu i zjawiskom patologii społecznej Zasada rozbudowa sektora usług kulturalnych Zasada systematycznego podnoszenia poziomu wykształcenia społeczeństwa (w tym młodego pokolenia) Zasada przestrzennej koncentracji działalności usługowej Zasada ograniczenia intensywności zabudowy mieszkaniowej Zasada konserwacji regionalnego stylu budownictwa Zasada pełnej dostępności do infrastruktury (wodociągi, kanalizacja, telefony przewodowe)
	Zasada ochrony zasobów parkowych i leśnych Zasada ochrony czystości wód powierzchniowych i głębinowych Zasada ochrony czystości powietrza Zasada ochrony czystości gleb Zasada ochrony pomników przyrody Zasada ochrony krajobrazu naturalnego Zasada tworzenia stref ciszy (wolnych od hałasu i spalin) Zasada tworzenia stref ściśle zabezpieczonych przed komunikacją samochodową Zasada bieżącej kontroli stanu i gęstości zabudowy Zasada promowania nowych sposobów ogrzewania mniej agresywnych dla środowiska Zasada objęcia całości społeczności gminy reżimem wywozu śmieci segregowanych Zasada systematycznej edukacji ekologicznej

6. SKŁADOWE STRATEGII ROZWOJU

6.1. MISJA I CELE ROZWOJU

Wszelkie działania przedsiębrane w gminie winny być podporządkowane realizacji nadrzędnej misji:

UZDROWISKOWA GMINA JAWORZE JEST REZYDENCJALNĄ PERŁĄ PODNÓŻA BESKIDÓW. NAWIĄZUJĄC DO SWEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, ZINTEGROWANĄ AKTYWNOŚCIĄ MIESZKAŃCÓW I WŁADZ SAMORZĄDOWYCH POPRZEZ PARTNERSTWO PUBLICZNO-PRYWATNE TWORZY WARUNKI POPRAWY JAKOŚCI ŻYCIA OBECNYCH I PRZYSZŁYCH POKOLEŃ.

Misja kreśli generalny obraz pożądanego stanu gminy w horyzoncie objętym projektowaną strategią. Obraz ten winien być, w dalszej kolejności, uszczegółowiony poprzez sformułowanie zbioru możliwie konkretnych celów; wyrażonych w sposób umożliwiający w przyszłości dokonanie pomiaru stopnia ich realizacji. Listę proponowanych celów zawiera poniższa tablica.

Tabl. 14
PODSTAWOWE CELE GOSPODARCZEGO ROZWOJU GMINY JAWORZE

STRATEGICZNE JEDNOSTKI EKONOMICZNEGO ROZWOJU GMINY	CELE ROZWOJU
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I OTOCZENIE BIZNESU	wzrost liczby osób fizycznych podejmujących działalność gospodarczą na obszarze gminy do poziomu średniej wojewódzkiej wzrost zatrudnienia w sferze usług rynkowych do wysokości 60% w liczbie pracujących ogółem wzrost zatrudnienia kobiet o 50% kreacja podmiotów gospodarczych działających w sektorach szans rozwojowych (8-10) koncentracja sektora małych i średnich przedsiębiorstw w gminnej strefie ekonomicznej
SIŁA EKONOMICZNA GMINY	wzrost nakładów inwestycyjnych w budżecie lokalnym do wysokości przeciętnej stopy inwestycyjnej budżetów publicznych w powiecie bielskiem ustalenie dźwigni finansowej budżetu gminnego dla sfery wydatków inwestycyjnych w infrastrukturze technicznej budownictwa mieszkaniowego na poziomie 1,75 ustalenie dźwigni finansowej partnerstwa publiczno-prywatnego na poziomie 3,5
UDOGODNIENIA GMINNE	100% gromadzenia i oczyszczania ścieków komunalnych 100% gromadzenia i utylizacji odpadów komunalnych redukcja emisji dwutlenku węgla, związków siarki i azotu przez gospodarstwa domowe i obiekty użyteczności publicznej o 60% rozbudowa chodników oraz budowa ścieżek rowerowych dla separacji ruchu pieszego, rowerowego i samochodowego do poziomu 60% zapotrzebowania
RYNEK USŁUG TURYSTYCZNYCH	wzrost udziału gminy na rynku usług turystycznych subregionu południowego do 3% korzystających z bazy noclegowej
	zwiększenia odsetka ludzi z wyższym wykształceniem do poziomu średniej wojewódzkiej zwiększenie liczby osób objętych przekwalifikowaniami zawodowymi do poziomu 60% ludności czynnej zawodowo
ROLNICTWO	zachowanie rozłogów polnych i terenów użytkowanych rolniczo przez odrolnienie terenów nie więcej niż 20% terenów zainwestowanych i nieużytków w powierzchni gminy ogółem koncentracja użytków rolnych w gospodarstwach rolnych o powierzchni większej niż 15 ha do poziomu udziału dużych gospodarstw rolnych we władaniu ziemią o 60%

6.2. PRIORYTETY ROZWOJU GMINY

W związku z pełnioną przez strategię rozwoju funkcją koncentracji za jej integralny element uznać należy wyznaczenie priorytetowych kierunków działań.

Priorytety te są dwojakiego rodzaju obejmując:

• priorytety dziedzinowe wskazujące na preferowane typy aktywności,
• priorytety przestrzenne określające preferowane miejsca koncentracji interwencji władzy publicznej.

6.2.1. PRIORYTETY DZIEDZINOWE

Tabl. 15 zestawia w sposób syntetyczny cztery, uznane za podstawowe obszary (dziedziny), w których w sposób priorytetowy uruchamiać należy działania na rzecz rozwoju gminy i związanych z nimi kierunkowych działań strategicznych.

Zastosowane kryteria selekcji wiążą się przy tym generalnie z realizacją zakładanych celów rozwoju.

Tabl. 15
PRIORYTETOWE OBSZARY ROZWOJU GMINY JAWORZE

USŁUGI PUBLICZNE I WYPOSAŻENIE INFRASTRUKTURALNE EDUKACJA I KULTURA LOKALNA ŁAD PRZESTRZENNY ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA WALORY BAZA USŁUGI

Tabl. 16
PRZESTRZENNE PRIORYTETY ROZWOJU GMINY:

OBSZAR PRIORYTETOWY	KIERUNKOWE DZIAŁANIA STRATEGICZNE
OBSZAR CENTRUM JAWORZA	Uporządkowanie komunikacji, przez rozbudowę chodników, parkingów, zatok i przystanków autobusowych Rewaloryzacja parku i zespołu pałacowego Zagospodarowanie obiektów zabytkowych Kreacja nowego centrum handlowego Budowa centrum sportowego
PÓŁNOCNE PASMO W REJONIE DROGI GŁÓWNEJ   E - W	Utworzenie gminnej strefy ekonomicznej Budowa centrum bis w rejonie dworca kolejowego
JAWORZE NAŁĘŻE	Budowa zbiornika retencyjnego służącemu zaopatrzeniu w wodę oraz regulacji stosunków wodnych służącym działaniom przeciwpowodziowym
POLE ZZD - GRODZIEC	Intensyfikacja działań inwestycyjnych zmierzających do rozbudowy bazy turystyczno-sportowej
JAWORZE GÓRNE	Ustanowienie planu ochrony terenów leśnych (ograniczenie wycinki, uporządkowanie leśnego nieporządku) Wytyczenie i organizacja ścieżek pieszych i szlaków turystycznych

6.3. STRATEGICZNE PRZEDSIĘWZIĘCIA ROZWOJOWE

Z punktu widzenia realizacji misji i celów oraz priorytetów rozwojowych za wariantowe przedsięwzięcia władzy publicznej, wokół których potencjalnie można organizować rozwój gminy należy uznać:

Tabl. 17
OBSZAR PRIORYTETOWY I:
"USŁUGI PUBLICZNE I WYPOSAŻENIE INFRASTRUKTURALNE"

TYP	GŁÓWNE PRZEDSIĘWZIĘCIA ROZWOJOWE
KONCEPCYJNO - PROJEKTOWE	Przywrócenie gminie statusu gminy uzdrowiskowej Szczegółowa inwentaryzacja istniejących obiektów Ustanowienie wzorca architektonicznego spełniającego warunek dopasowania zabudowy do konfiguracji terenu Opracowanie koncepcji funkcjonowania i rozwoju jednostek ochrony zdrowia Opracowanie koncepcji rozwoju systemów komunikacji: wewnętrznie zintegrowanych i otwartych na zmiany w regionalnych systemach komunikacji Opracowanie masterplanu finansowania inwestycji infrastrukturalnych (przygotowanie gminy do korzystania z funduszy pre-akcesyjnych i akcesyjnych)
INWESTYCYJNO - FINANSOWE	Realizacja obejmującego całą gminę programu gospodarki wodno-ściekowej Budowa sieci ścieżek rowerowych wpisanych w program regionalny Zagospodarowanie solanek Zagospodarowanie amfiteatru jako miejsca częstych spotkań Jaworzan Uzbrojenie terenów w gminnej strefie ekonomicznej Rozbudowa bezkolizyjnych połączeń z siecią dróg regionalnych
ORGANIZACYJNO - INSTYTUCJONALNE	Budowa programu mobilizacji mieszkańców gminy na rzecz rozwoju lokalnego Opracowanie zasad partnerstwa publiczno-prywatnego dla rozwoju systemu inicjatyw lokalnych Utworzenie sieci instytucji wspierających rozwój lokalny (promocja gminy na zewnątrz, ułatwienia dla podmiotów gospodarczych, …)

Tabl. 18
OBSZAR PRIORYTETOWY II:
"EDUKACJA I KULTURA LOKALNA"

TYP	GŁÓWNE PRZEDSIĘWZIĘCIA ROZWOJOWE
KONCEPCYJNO - PROJEKTOWE	Opracowanie i wdrożenie programu "Dziedzictwo Kulturowe" od przedszkola do gimnazjum Wprowadzenie do szkół zajęć z dziedziny ekologii i ochrony środowiska Utworzenie klasy autorskiej ze specjalizacją "Ekologia i ochrona środowiska" Zaprojektowanie Centrum Kultury
INWESTYCYJNO - FINANSOWE	Utworzenie Centrum Kulturalno - Oświatowego w zespole pałacowym Modernizacja bazy oświatowej (zmiana zadaszenia szkół, poprawa wyposażenia, pokrywanie kosztów kształcenia kadry) Budowa szkoły średniej z salą gimnastyczną, basenem i boiskami sportowymi Rozwój bazy sportowej przy istniejących szkołach Wspieranie tworzenia przy szkołach sieci wypożyczalni sprzętu rekreacyjno-sportowo-rekreacyjnego (rowery, narty i inne) Organizacja muzeum kultury i historii miejscowości Budowa szkoły hotelarskiej Organizacja gimnazjum o profilu sportowym
ORGANIZACYJNO-INSTYTUCJONALNE	Wsparcie projektu zorganizowania gospody regionalnej w czworakach pałacowych Organizacja uroczystych obchodów 140 rocznicy Jaworza - Uzdrowiska w 2002 Organizacja cyklicznego festiwalu pieśni regionalnej Organizacja cyklicznego konkursu fotograficznego

Tabl. 19
OBSZAR PRIORYTETOWY III:
"ŁAD PRZESTRZENNY"

TYP	GŁÓWNE PRZEDSIĘWZIĘCIA ROZWOJOWE
KONCEPCYJNO - PROJEKTOWE	Opracowanie programu promocji charakteru podgórskiego stylu budownictwa Ochrona w planie zagospodarowania obszarów przyleśnych i o szczególnych walorach widokowych Opracowanie programu estetyzacji gminy Opracowanie systemu informacji ułatwiającego przestrzenną orientację w gminie Opracowanie koncepcji rekonstrukcji układu urbanistycznego typowego dla uzdrowiska Uporządkowanie założeń programowych rozwoju "Centrum"
INWESTYCYJNO - FINANSOWE	Rekonstrukcja zabytków i ich nowe przeznaczenie Renowacja cmentarza i grobów historycznych Stworzenie warunków dla powstania restauracji tradycyjnej z obsługą w strojach regionalnych
ORGANIZACYJNO - INSTYTUCJONALNE	Osiągnięcie konsensusu społecznego dla realizacji przedsięwzięć rozwojowych

Tabl. 20
OBSZAR PRIORYTETOWY IV:
"ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA"

TYP	GŁÓWNE PRZEDSIĘWZIĘCIA ROZWOJOWE
KONCEPCYJNO - PROJEKTOWE	Opracowanie koncepcji ochrony walorów architektonicznych oraz przyrodniczych (krajobrazowych) Opracowanie projektu rozwoju sanatorium odpowiadającego standardom międzynarodowym, mogącego zyskać poparcie ze strony funduszy europejskich
INWESTYCYJNO - FINANSOWE	Adaptacja zabudowy pałacowej na cele kulturalne (muzeum regionalne, izba tradycji regionalnych) Rozbudowa amfiteatru i całego obszaru centrum ze wzbogaceniem tego terenu w usługi kulturalne Odbudowa terenów zielonych Atrakcyjne oświetlenie centrum gminy Uporządkowanie nawierzchni chodników i ciągów pieszych Opracowanie ram wsparcia dla rozwoju bazy noclegowej, gastronomicznej i usługowej (szczególnie zagospodarowanie w tym celu obiektów zabytkowych) Współfinansowanie organizacji imprez sportowo - rekreacyjnych o zasięgu regionalnym i krajowym Rozbudowa szlaków turystycznych powiązanych z pomnikami przyrody i zabytkowymi obiektami regionalnymi Zorganizowanie ścieżek dydaktycznych" pozwalających poznać ciekawe obiekty przyrody Budowa tężni
ORGANIZACYJNO - INSTYTUCJONALNE	Promocja walorów turystycznych gminy: widokówki, foldery, mapy itp. dostępne w placówkach handlowych gminy

W wyniku poddania powyższej listy przedsięwzięć ocenie wyłoniono zbiór jedenastu przedsięwzięć o charakterze strategicznym, z którymi związany być winien najwyższy poziom priorytetu. Zbiór tych przedsięwzięć podaje poniższa tabela 21.

Tabl. 21
LISTA STRATEGICZNYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ ROZWOJU GMINY

LOKATA	NAZWA PRZEDSIĘWZIĘCIA
1	PRZYWRÓCENIE JAWORZU STATUSU GMINY UZDROWISKOWEJ - OPRACOWANIE I WDROŻENIE KONCEPCJI PT. "JAWORZE - ZDRÓJ"
2	PROGRAM WZROSTU RÓŻNORODNOŚCI OFERTY TURYSTYCZNEJ I REKREACYJNO - SPORTOWEJ
3	REKONSTRUKCJA UKŁADU URBANISTYCZNEGO GMINY
4	PORZĄDKOWANIE GOSPODARKI WODNO - ŚCIEKOWEJ, ROZBUDOWA SYSTEMÓW WODOCIĄGÓW I KANALIZACJA CAŁEJ GMINY
5	WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI LOKALNYCH NA RZECZ ROZOJU I PROMOCJI GMINY
6	BUDOWA CENTRUM KULTURALNO - OŚWIATOWEGO ORAZ SPORTOWO - REKREACYJNEGO
7	MOBILIZACJA I INTEGRACJA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ
8	PROGRAM ESTETYZACJI GMINY
9	AKTYWNA PROMOCJA GMINY W OTOCZENIU REGIONALNYM I KRAJOWYM
10	KULTURALNO - EKOLOGICZNA MODERNIZACJA SZKOLNYCH PROGRAMÓW EDUKACYJNYCH
11	ROZWÓJ CENTRUM HANDLOWEGO GMINY